Verðtrygging, gjaldmiðlaskipti og ríkisfjármál.

Íslenskur almenningur er að sligast undir álögum ríkisins og fjármálastofnana vegna eins stærsta þáttar Íslandsbrunans. Við fall krónunnar í október 2008 kom mikið högg á fjárhag heimilanna í landinu. Ríkið og bankarnir fengu á silfurfati a.m.k. 300 milljarða sem urðu til vegna sjálfvirkrar upptöku eigna í gegn um vísitölutrygginguna. Eðli málsins samkvæmt hafa menn risið upp og mótmælt. Ríkisvaldið og bankarnir kannast ekkert við það að október 2008 hafi verið neitt óvenjulegur mánuður í fjárhag landsmanna. Í þessu felst staðhæfing um að íslenskur almenningur hafi með framferði sínu orsakað eða átt einhvern þátt í hruninu. Hrunvaldarnir rændu þúsundum milljarða og halda ótrauðir áfram. Hverri ábendingu um hugsanlega sekt þeirra er svarað með hótun um lögsókn. En almenningur kann þó að bera nokkra pólitíska ábyrgð á því sem hér hefur gerst.

Réttlætiskennd okkar er særð vegna þess að nú er vitað að það lá beint við að afskrifa þá hækkun sem hrunið olli á skuldum heimilanna í landinu vegna sjálfvirkrar afgreiðslu á fé þeirra í gegn um vísitölu neysluverðs. Tekin var pólitísk ákvörðun um að láta almenning borga, þvert á ráð gefin að bestu manna yfirsýn.  Hagsmunasamtök heimilanna eru í réttmætri uppreisn gegn þessum álögum sem eru ekkert annað en svik við þann fjölda sem taldi sig eiga von í réttlæti með því að skapa núverandi ríkisstjórn brautargengi í alþingiskosningunum í apríl 2009.

Krónan hefur hrunið áður. Í ársbyrjun 2001 hrundi krónan um tugi prósenta þegar frjálst flæði fjármagns var innleitt í landinu. Flestir héldu að sú aðgerð hefði verið framkvæmd vegna skilmála í EES samningnum, sem íslendingar efna eftir sínum hentugleikum. En það er ekki alveg rétt. Aðal ástæðan var að bjarga þurfti erlendum fjárfestingum lífeyrissjóðanna sem þarna urðu fyrir „leiðréttingu“ á erlendum hlutabréfamörkuðum. „Björgunin“ fólst í því að láta gengið gossa svo sjóðirnir gætu selt sitt góss erlendis og flutt það heim í krónum sem hægt var að kaupa með verulegum afslætti. Þannig var milljarða tapi snúið í milljarða „gróða“.

Við umræður um afnám verðtryggingar verða menn að hugsa málin út í gegn. Ef afnema á verðstrygginguna, verða menn að sjá fyrir sér annað og betra fyrirkomulag.  Hagsmunasamtökin hafa rétt fyrir sér um verðtrygginguna að því leytinu að staða hennar sýnir ekki vísindalega túlkun á hagfræðilegu vandamáli, heldur hverjir það eru sem skrifa lögin í landinu. Eltið slóð peninganna.  Bankarnir hafa haft alla möguleika og frelsi til þess að segja viðskiptavinum sínum frá því hvað það kostar í raun að taka þúsundkall að láni, en hafa valið þá leið að fela raunveruleikann í viðjum verðtryggingarinnar þar sem menn fá reikninginn margfalt í bakið. Þegar kemur að síðustu greiðslu eru menn að skila krónu sem búið er að verðbæta mörg hundruð sinnum.  „Vaxtavextir“ var það einu sinni kallað.

Rætt hefur verið um gjaldmiðlaskipti. Með því að taka upp annan gjaldmiðil flyst yfirstjórn peningamála út úr landinu. Afleiðingin er sú, svo nærtæk dæmi séu tekin, að ekki verður hægt að þynna blönduna með aukinni seðlaútgáfu þegar að kreppir. Seðlaútgáfa getur stuðlað að hagvexti ef stýrivextir eru í lágmarki. En seðlaútgáfunni verður að fylgja slaki í útlánastefnu. Mistakist þessi tilraun er hætta á verðhjöðnun og samdrætti frekar en orðið er, en einnig er hætta á ofþenslu, verðbólgu og þrýstingi á launakerfi, sé þessu ráði beitt um of.  Þannig er einmitt staðan nú í flestum iðnvæddum ríkjum. Mistekist hefur að skapa eftirspurn eftir vörum og þjónustu með neikvæðum raunstýrisvöxtum og hvatningarpökkum frá ríkissjóðum þjóða sem eru að reyna að skapa hagvöxt.

Ríkisfjármálin eru órjúfanlegur hluti þessarar myndar. Taumlaus eyðsla hins opinbera á skattfé er einn hluti þess vandamáls. Annar er sú aðferð ríkisvaldsins að afla sér fjár á hinum frjálsa markaði. Spyrja verður til hvers fénu sé eytt. Sé ríkið að afla sér fjár á mörkuðum til daglegs rekstrar stofnana og kerfa er voðinn vís. Sé fénu varið til framkvæmda með varanlega arðsemi er allt í lagi. En hvoru tveggja setur vaxtaþrýsting á markaðina þar eð ríkið er í beinni samkeppni við frjáls samtök eða einstaklinga sem leita fjár til að byggja upp atvinnurekstur með hámarkshagnað sem markmið. Þetta síðasttalda á ekki alltaf við um ríkið. Farið er í atvinnubótaverkefni sem engu skila, nema stundarhvíld frá veruleikanum. Þegar rikissjóður tekur fé að láni erlendis skapast ytri áhætta vegna gengismunar. Við hrunið féll krónan um 100% gagnvart flestum gjaldmiðlum sem Ísland var skuldsett í. Afleiðingin er nú öllum kunn.  Erlendar skuldir Íslands hækkuðu sem fallinu nam.

Eigi að afnema verðtryggingu sparifjár og lánsfjárskuldbindinga verða tilteknar aðstæður að vera fyrir hendi. Í fyrsta lagi verður að vera fullkomið jafnvægi í rekstri ríksins. Svo kann að fara að hallarekstur ríkissjóðs  verði að banna með beinni lagasetningu. Á það við um bæði ríkisvaldið og sveitarfélög sem hafa verið að fjármagna daglegan rekstur með lántökum. Þessi aðgerð kallar á niðurskurð í þjónustu á báðum stöðum. Það verða menn að sætta sig við. Tugir sveitarfélaga eru gjaldþrota vegna þeirrar skuldsetningar sem til er komin vegna rekstrarfjárþurrðar sem leyst var með lántökum.  En þeim er vorkunn vís vegna þess að þau voru í mörgum tilvikum að reyna að leysa lögbundin verkerfni.

Í öðru lagi verður almennt verðlag í landinu að vera í jafnvægi. Það þýðir að stöðva verður víxlgengi kaupgjalds og verðlags. Einhvejir halda að það hafi tekist með Þjóðarsáttinni, en það er ekki alls kostar rétt. Ríksvaldið undanskildi tiltekin hlunnindi frá því sem þar var gert. Þau hlunnindi felast í uppskrúfun verðlags almennt með sífelldri hækkun á neysluvörum sem hafa bein áhrif á vísitölur. T.d. benzíni og brennivíni. Ef verðbólga, búin til af fjármálaráðherra á að skattleggjast, þá skal Alþingi hið minnsta setja stimpil sinn á það mál. Vísitöluskatturinn er ólögmæt skattlagning sem skilar milljörðum í fjárhirslu ríkisins í hvert sinn sem þessar vörur eru hækkaðar með auknu álagi frá ríkinu.

Í þriðja lagi þarf að vera jafnvægi í greiðslujöfnuði af utanríkisversluninni. Það þýðir að ekki verður hægt að stunda gengdarlausan innflutning án tillits til útflutnings yfir lengri tímabil. Jöfnuður verður  að vera til lengri tíma litið. Hagsveiflur geta orsakað tímabundið ójafnvægi og það kann að reynast nauðsynlegt að afla lánsfjár til þess að sinna nauðsynlegum innflutningi. En reglan hlýtur að verða jöfnuður. Eftir hrunið sjá menn að sjálfstæður gjaldmiðill með föllnu gengi stuðlar að þessu jafnvægi. Því er að sjálfsögðu haldið fram að gengið sé rangt skráð með Evruna í 175 Krónum, en niðurstaðan er samt sem áður stórfellt innflæði erlends gjaldeyris sem við þurfum á að halda til þess að geta greitt niður erlendar skuldir Íslands.

Vandinn sem verst er að leysa er að stjórnmálamenn skortir  þrek til þess að taka á málum um leið og upplýsingar berast um aðsteðjandi erfiðleika. Þetta pólitíska kjarkleysi margra hefur kostað okkur ævintýralegar fjárhæðir en þeir hafa í staðinn lafað í sætum sínum eitt til tvö kjörtímabil umfram það sem annars hefði orðið.

Rót okkar vanda liggur semsagt að mestu í stjórnmálunum  frekar en að þekkingu skorti til þess að gera réttar ráðstafanir þegar þess þarf. Skapast hefur óheilbrigt samband milli kjósenda og stjórnmálamanna þar sem hver lýgur upp í annan. Veðurspáin er alltaf góð í þeim samskiptum.

Á öllum þjóðþingum er að finna fólk sem segir sannleikann umbúðalaust. Það á oft erfitt með að halda sætum sínum.  Það stafar af því að kjósendur vilja ekki heyra vonda veðurspá og refsa því hinum sannsöglu fyrir raunsæið.  Almenningur ber fyrir sitt leyti stóran hluta ábyrgðarinnar á ástandinu líka.

Þetta síðasttalda er m.a. ástæða þess að gervallt hagkerfi vesturlanda er á leið fram af hengiflugi sem hefur blasað við árum saman. Sósíalistarnir sem stjórna flestum hinna föllnu ríkja eru komnir með annan fótinn fram af og æpa að svona hafi frjálshyggjan tælt þá. En þeir gleyma að geta þess að hvergi í hennar fræðikerfi er hvatt til hallarekstrar, sérstaklega ekki á tímum hagvaxtar. En það er aðal ástæða þeirra efhagslegu Ragnaraka sem þegar eru hafin.

Ekkert svigrúm er til að bjarga einu eða neinu nema biðja kommúníska alræðisstjórn fjölmennasta ríkis jarðarinnar um lán .... oggulitla brjóstbirtu því enn sé von um að rétta megi sig af.

Athugasemdir

[Sumarliði Einar Daðason, 24.9.2011 kl. 14:22]

Mjög góður pistill hjá þér!

[Haraldur Hansson, 4.10.2011 kl. 12:43]

Að ríkið afli sér fjár á hinum frjálsa markaði ... eða ... ef ríkissjóður tekur fé að láni erlendis.

Þetta eru tveir punktar sem þú nefnir, en ég spyr: Hvers vegna á ríkissjóður að taka fé að láni? Eiga ekki skatttekjurnar að duga? Nú er verið að greiða 70-100 milljarða á ári í VEXTI. Þóknun fyrir að taka fé að láni. Peningar sem bara brenna, fjúka út um gluggann. Er þetta ekki bara hugsunarháttur sem menn eru fastir í?

Þegar unglingar eru hvattir til að redda bíómiða eða bensíni með því að senda eitt lítið SMS og taka "smálán á stundinni" er verið að ýta undir þennan hugsunarhátt. Bara redda sér með lánum. Ekki gott veganesti það.

Ríkið ætti einfaldlega ekki að taka lán. Undantekning frá reglunni mættu vera framkvæmdir sem væru SVO ARÐSAMAR að réttlætanlegt væri að flýta þeim með lántökum. Þá aðeins samkvæmt sérlögum frá Alþingi um þá tilteknu framkvæmd.

Annars er margt gott í þessari færslu. Bendi þó á að enginn gjaldmiðill getur fallið um 100% (nema með því að þurrkast út).

Annars eru örugglega til aðrar leiðir í verðtryggingu en að nota vísitölu neysluverðs óbreytta. Það þarf að kanna allar leiðir og fara hægt í breytingar. Einfalt afnám með einu pennastriki getur haft afleiðingar sem enginn sér í hendi sér. Út úr vítahring verðtryggingar þurfum við að komast en kapp er best með forsjá.