Hjólin sem á að snúa .....

Lifum við athyglisverða tíma? Það kann að vera. Sérstaklega þeir sem reyna að skoða og skilja stefnur og strauma í þjóðhagfræði. Of langt mál yrði það að gera slíku skil með tæmandi hætti á þessum vettvangi.

Greina má hugsanleg endalok misbeitingar á kenningum breska hagfræðingsins og prófessorsins Johns Maynards Keynes um inngrip ríkisvaldsins í hagkerfið á samdráttarskeiðum eða í niðursveiflum. Til þess að menn vakni til réttrar vitundar um hvað það var sem Keynes kenndi, virðist þurfa algert hagþrot og upplausn. Keynes boðar hvergi að reka skuli ríkissjóði frjálsra og ríkra þjóða með bullandi halla á hagvaxtarskeiðum. Það er engu að síður það sem hefur verið gert. Afleiðingarnar eru m.a. þær að þegar að kreppir eins og nú gildir, er búið að veðsetja allt heyið í hlöðunni.

Á sama hátt eru kaflaskil framundan hjá þeim hagfræðiáhugamönnum sem best þekkja kenningar austurríska skólans. Best væri ef aðvaranir austurrísku hagfræðinganna Ludwigs von Mises, Friedrichs von A. Hayeks og annarra af þeim skóla rættust sem minnst. Kenningar þeirra og aðvaranir um leiðina til ánauðar birtast okkur sem áþreifanlegur sannleikur á degi hverjum. Það gerist þegar við sjáum hlutdeild ríkisins í þjóðartekjum. Skattskráin og álagningarseðlar. Hvenær er hið sósíalíska alræði fullgert? Við 40% ... 45% eða 50% heildarskattheimtu og samneyslu. Ísland er við 50% og menn biðja um meira. Það er kollektivisk heimska og sögublinda. Allir fæddir í gær.

Svo koma metnaðarfullir einstaklingar sem vilja láta kjósa sig til æðstu metorða út á loforð um brauð og leiki. Öll umræða sett í þeytivindu og þynnt út þar til enginn skilur eitt eða neitt lengur. Enda er sá tilgangurinn. Tala tungum.

Eitt stendur þó upp úr. Agnarlítill frasi. Allir nota hann eins og guðsmennirnir þegar þeir biðja drottinn allsherjar að blessa söfnuðinn:

"Koma hjólum atvinnulífsins af stað". (Skapa atvinnu. Hagvöxt. Hamingju og auðlegð.... eða hvað?)

En .... hvernig? Hvað eiga þessir einstaklingar við með þessum orðum? Hvað er það sem á að gerast og hvernig? Hvaða ráðstafanir eru það sem hið opinbera og aðrir sem hafa áhrif vilja hrinda í framkvæmd? Með hvaða hætti á að setja hin margumræddu hjól af stað? Á hverju þrífst hagkerfið? Hvað er það sem gerist og kann að færa mönnum atvinnu og tekjur? Raunhagkerfið? Á hverju lifir raunhagkerfið?

Prófessor Joseph Stieglitz, einn fremsti hagfræðingur samtíðarinnar og einlægur Keynes-sinni hélt fyrir nokkru síðan mikla ræðu fyrir fullu húsi suður í Ástralíu um hrun heimshagkerfisins. Frábær samantekt á ýmsum hliðum efnahagskreppunnar þar sem reifuð var saga bólunnar sem að lokum sprakk á útmánuðum 2007 og skolaði upp á íslenska strönd ári síðar. Og enginn vissi neitt. Fyrr en eftirá. Jafnvel afburðamaður eins og Stieglitz fellur í þá gryfju að sveifla um sig þessum skrumkennda frasa:

"Setjum hjól atvinnulífsins af stað". Á ensku orðaði hann það svona: "We need to put America back to work". Við nánari hlustun á ræðu Stieglitz kemur nánast ekkert fram um það HVERNIG þetta megi gerast. Við erum engu nær. Kannski er það vegna þess að þær ráðstafanir sem  þarf að gera - ganga þvert á lífsskoðanir manna þeirra sem mestu lofa.

Þá heim.

Á hverju þrífst annars hagkerfi? Er það ekki einmitt eftirspurn eftir vörum og þjónustu? Matvæli, heimilistæki, bílar, teppi, flísar, málning, steinsteypa, þakjárn, garðsláttur, ryksuguviðgerðir, gatnagerð, hönnun, list ....... til hins óendanlega.

Hverjar skyldu vera forsendur þess að eitthvað af þessu sem að framan er talið skipti um hendur og geri það m.a. með notkun gjaldmiðils sem aðilar báðum megin borðs geta treyst?

Svarið er: Kaupmáttur. Einstaklinga og fyrirtækja. (Athugið að hér er ekki notað orðið "peningar", m.a. vegna þess að til þess að það sé hægt þarf aftur að setja = merki milli peninga og verðmæta) Til þess að viðskipti geti átt sér stað á hinum opna og frjálsa markaði þurfa menn að hafa vörur, peninga og traust. Helst sem mest af öllu þessu en kannski í mismunandi hlutföllum. Opinber afskipti: Vaxtaokur, tilskipanir, skattagleði og öfund verka með neikvæðum hætti á alla þessa þætti sem eru lykillinn að líflegu og vaxandi hagkerfi.

Til þess að hjólin snúist þurfa einhver viðskipti að eiga sér stað. Kannski eru menn bara ósammála því. En við sjáum samt sem áður að það gerist ekki við aðstæður sem einkennast af okri, öfund, skattagleði og svartsýni eða umhverfi þar sem leikjafræðin og spákaupmennskan eru í öndvegi. Við þær aðstæður eru einstaklingar og fyrirtæki kerfisbundið rænd sparifé sínu og eignum. Á Íslandi bætist verðtryggingin við. Hún vinnur öfugt miðað við gefin fyrirheit. Hún er fölsuð og leiðir til alvarlegrar slagsíðu á öllum fjármálagerningum. 

Bústólpinn sem ber uppi alla okkar velsæld og auðsæld er einstaklingurinn. Ákvarðanir hans eru það afl sem mótar alla afkomu. Þeir sem hafna þessari staðreynd ættu að bregða sér út í sveitirnar þegar þeir labba út úr nýbrunnu húsi eins og hálf þjóðin gerði haustið 2008. Í sveitunum og annarsstaðar þar sem armar spilavítishagkerfisins hafa ekki náð að binda allt saman á halanum ganga viðskiptin sinn vana gang, en stundum án gjaldmiðils. Gagnsæ verðlagning á vörum og peningum. Það er annað merkilegt fyrirbrigði. Ríkisvaldið með alla sína anga ræður ekki einu eða neinu um þetta. Nóg er að skoða í þessu sambandi hagfræðileg áhrif einokunartilskipunarinnar frá 1602 á íslenskt hagkerfi. Afleiðingar þeirrar gerðar birtast okkur í Jarðabók þeirra Árna og Páls frá 1703 og í flestum matsgerðum á virði fasteigna á Íslandi til vorra daga. Ríkið hækkar þetta mat nú á dögum til að hækka skattstofninn: Næsti meter er einn og tuttugu.

Aftur að hinum téðu hjólum.

Hvað snýr þeim? Svar: Eftirspurn eftir vörum og þjónustu. Aftur. Við hvaða aðstæður getur slíkt skapast? Að mestu við rýmilegar ráðstöfunartekjur einstaklinga og fyrirtækja. Hvernig geta þeir aðilar eignast ráðstöfunarfé?

a) Í hagkerfi sem gengur á lágum sköttum

b) í hagkerfi þar sem almenn laun eru að rauntölu um 15-20% hærri en gerist við núverandi aðstæður.

c) Í hagkerfi þar sem eignarrétturinn er varinn.

d) Í hagkerfi þar sem hvati til sparnaðar er fyrir hendi.

e) Í hagkerfi þar sem áhættu af fjármálagerningum er jafnt skipt

f) Í hagkerfi þar sem mönnum er heimilt að nota þann gjaldmiðil sem þeir treysta.

g) Í hagkerfi þar sem hagsmunir einstaklingsins eru tryggðir gegn ásælni ríkisins eða annarra.

 

Andi lögræðislaganna íslensku segir okkur að frá 16 ára aldri skuli menn ráða sjálfsaflafé sínu og dvalarstað. Eignirnar fylgja, en það er einmitt þetta þrennt sem sósíalisminn og sameignarstefnan ræðst fyrst á þegar blásið er til byltingar. Hvernig fórst Stjórnlagaráðinu í meðferð sinni á einstaklingsbundnum réttindum í drögum þeim að stjórnarskrá sem það skilað af sér? Var ekki einmitt lýst yfir stjórnskipulegri sameign á öllum landsins gæðum nema nokkrum kálplöntum sem menn máttu hafa undir húsvegg hjá sér?

Hjólafrasinn verður ekki sleginn af með einni spjallgrein eins og þessari, en ef einhverjir ábyrgir einstaklingar sem tilheyra margnefndum hópi sem almenningur kallar "ráðamenn" skyldu slysast til að lesa það sem hér er skrifað, þá mættu þeir stundum láta lausnirnar fylgja ráðagerðunum.